Lala Mustafa Paşa

Lala Mustafa Paşa
Ilgın Merkez Tarihi

Lala Mustafa Paşa

Ilgın'daki mükemmel Osmanlı eseri olan Lala Mustafa Paşa Külliyesinin banisi yaptıranı olan Lala Mustafa Paşa  (ya da Lala Kara Mustafa Paşa; Vefatı. 7 Ağustos 1580), III. Murat saltanatında 28 Nisan 1580 - 7 Ağustos 1580 tarihleri arasında üç ay dokuz gün sadrazamlık yapmış bir Osmanlı devlet adamıdır.

İlk büyük başarısını 1570 yılındaki Kıbrıs serdarlığı sırasında gösterdiğinden "Kıbrıs Fatihi" olarak anılır. Bu sefer esnasında Ilgındaki külliyeyi Koca mimar Mimar Sinan'a yaptırtmıştır. "Lala" ünvanı, şehzadeliğinde II. Selim’e lalalık etmiş olmasından kaynaklanır. Seferlerden elde ettiği servet ile imparatorluğun çeşitli yerlerine hayır eserleri yaptırmıştır.

Yaşamı: Sırp asıllıdır ve Sokollu Mehmed Paşa'yla aynı köydendir. Ağabeyi Deli Hüsrev Paşa'nın desteğiyle I. Selim devrinde saraya girdi.

Berber olarak çalışırken, I. Süleyman'ın dikkatini çekti. Daha sonra çeşnigir ve mirahorluk yaptı. 1555’te Damat Rüstem Paşa’nın sadrazam olmasından sonra saraydan uzaklaştırıldı; Filistin-Safed Sancakbeyi oldu.

1556'da Manisa Valisi Şehzade Selim’in lalalığına tâyin edildi. Bu görevi sırasında Şehzade Selim ile Şehzade Bayezid'in arasındaki rekabetin ortaya çıkmasına neden olduğu ve Bayezid'in isyanında önemli rol oynadığı düşünülür. Daha önce Bayezid'in hizmetinde bulunmuş olan Lala Mustafa onu babasına Selim'i kötüleyen mektuplar yazmaya teşvik etmiş; iki kardeşin arasının açılması üzerine ortamı yatıştırmak için Selim'i Konya'ya, Bayezid'i Amasya'ya atayan Kanuni; Lala Mustafa Paşa'yı Selim'in yanına göndermişti. 

Başlangıçta Kütahya'dan ayrılmak istemeyen Bayezid, Amasya'ya gitmek zorunda kalınca yolda asker topladı; kardeşi Selim'in topladığı ordu ile 1559'da Konya'da çarpıştı. Bu çarpışmada Lala Mustafa Paşa, Bayezid'a karşı savaştı. Bayezid yenilerek, Amasya'ya kaçmak zorunda kaldı.

Lala Mustfa Paşa 14 Eylül 1560’ta önce Budin-Pojega Sancakbeyi, sonra da Van Beylerbeyi'ne getirildi. Erzurum, Halep ve Şam beylerbeyliklerinde de bulunan Lala Mustafa Paşa, II. Selim devrinde 1567’de Yemen’de Zeydi imamlarından Topal Mutahhar’ın isyân çıkarması üzerine, vezir olarak oraya gönderildi. Mısır’da Yemen harekâtının hazırlıkları ile meşgûlken, yerine Koca Sinan Paşa tayin edilip İstanbul’a çağrıldı ve altıncı vezir olarak Divân'a girdi.

Kıbrıs'ın fethi: 1570 yılında Venedikliler’in elindeki Kıbrıs adasının Rum halktan gelen yardım talebi üzerine Kıbrıs'a sefere yapılması gündeme geldiğinde Sadrazam Sokullu Mehmet Paşa’nın karşı çıkmasına rağmen Kıbrıs seferini destekledi. Piyale Paşa komutasındaki donanma ile birlikte komutasındaki yaya 60.000 kişiden oluşan Osmanlı Ordusunu, 2 Temmuz 1570'de Limasol'a çıkardı. 15 Eylül 1570 tarihinde Lala Mustafa Paşa, tören ile Lefkoşa şehrine girdi.[8]15 Eylül 1571’de adadan ayrıldı ve İstanbul'a döndü.

İran seferi: III. Murat devrinde, İran seferi dolayısıyla Erzurum kuvvetleri serdarlığına atandı. 5 Nisan 1578'de sefere çıktı. Aynı yıl İran ordusunu bozarak Tiflis'e girdi. Gürcistan ve Şirvan'ı aldı. Ardından, komutayı Özdemiroğlu Osman Paşa'ya bırakarak İstanbul'a döndü. İbrahim Peçevi, onun İran Seferi hakkında; İranlılar, ondan yedikleri dayağı hiçbir serdârdan yemediler! demiştir.

Sadrazamlığı: 30 Eylül 1579’da Sokollu Mehmet Paşa'nın ölümüyle ikinci vezir, yeni Sadrazam Şemsi Ahmet Paşa'nın kısa süre sonra ölümü ile 28 Nisan 1580'de sadrazam oldu. 3 ay 9 gün sonra 7 Ağustos 1580'de İstanbul'da vefat etti.

Evlilikleri: İlk evliliğini Memlük Hükümdarı Kansu Gavri’nin oğlu Mehmed Beyin kızı Fatma Hatun ile yaptı. Bu evliliğinden olan oğlu Mehmed Paşa, babasının vefatından beş yıl önce Halep Beylerbeyi iken vefât etti.

kinci evliliğini Kanuni Sultan Süleyman Hanın oğlu, Şehzade Mehmed’in kızı Hüma Sultan ile yaptı. Bu evliliğinden de Sultanzade Abdülbaki Bey isimli bir oğlu oldu.

Hayır işleri: Kıbrıs ve Kafkasya fetihlerindeki ganîmet hissesi olmak üzere, elde ettiği serveti hayır işleriyle harcadı. Konya’da Şehzade Selim’in lalasıyken Ilgın’da cami, bedesten, kervansaraydan oluşan külliye; Erzurum’da beylerbeyi iken Lala Mustafa Camii; Şam’da beylerbeyi iken 360 odalı Lala Paşa Hanı ve Hamamı, tekke; Suriye'nin Kuneytra şehrinde câmi ve imaret; Kıbrıs'ın fethinden sonra Lefkoşa’da açtığı Hz. Ömer Camii'ne vakıflar; İran Seferi sırasında Kars’ta, Tiflis’te camiler yaptırmıştır. Hicaz bölgesinde Mekke ve Medîne’de bâzı hizmetleri vardır. Paşanın kabri Eyüp Sultan Camii müştemilatında bulunmaktadır. Latin harfleriyle yazılan mezar taşında "Kıbrıs Fatihi" ifadesi yer almaktadır.
Hayırlar sahibi Lala Mustafa Paşa'yı hayırla yad ediyor, mevladan rahmet niyaz ediyorum.

Kaynaklar:
Beytullah Yıldırım / Ilgın Araştırmaları