ILGIN ARAŞTIRMALARI: Ilgın Ev Gereçleri Küp

3 Ekim 2023 Salı

Ilgın Ev Gereçleri Küp

Ilgın Mutfağı Alet ve Eşyalar

Tarihten günümüze, atadan dedeye ve günümüze kullanılan genellikle killi, yumuşak topraktan yapılıp bir fırında pişirilmek suretiyle üretilen mutfak aracı, neredeyse insanlık tarihiye yaşıt saklama ya da pişirme kabı küp. Teknik isimleriyle; Pitos (Pithos), terakota (Terracotta).

Kadim ve zengin bir tarihi geçmişe sahip olan bölgemizde antik dönemlerden kalan yerleşim yerleri ve höyüklerde sıkça rastlanan pişmiş kil topraktan mamul testi, tencere, tabak, çömlek, küp ve benzeri ev gereçleri yakın zamanlara kadar yaygın olarak kullanılıyordu.

Küp, eskiden evlerde bulunan bir gereçti. Kullanım özelliklerine göre evlerde kapaklı, kapaksız renk renk, boy boy, çanak, kimilerinin ağzı veya içi sırlı küpler vardı.

Su testisi: Yerel adıyla "yatık" büyüklü küçüklü farklı ebatlarıyla buzdolabının olmadığı zamanlarda, bilhassa yazın içerisindeki suyu soğuk tutmaya yarardı.

Su küpü: Evlerde su tesisatının olmadığı, şebeke suyunun bulunmadığı zamanlarda ortak kullanılan pınar suyunun aktığı sokak çeşmelerinden, pınarlardan, veya kuyulardan getirilen içme ve kullanma suyunun muhafazası, depolanması için kullanılırdı. Su küpleri, genellikle kahve renkli, sırsız olurdu ve yanında da mutlaka bir su tası bulunurdu.

Sakama Küpü: İçerisinde gıda madderinin muhafazası için kullanılan büyük ebatlı toprak küpler. Saklama amaçlı kullanılan küplerin içleri genellikle gıdanın daha iyi muhafaza edimesi açısından sırlı olurdu. Küçük bir küp çeşidi olan çömleklerin içerisine mesela kavurma basılarak kullanılırdı. Bu küpler kolay temizlenebilmesi ve daha korunaklı olması için genellikle yeşil renkli ve içleri sırlı olurdu. Yine çömleklere yoğurt mayalanırdı. Çömlekte peynir basılarak muhafaza edilirdi.

Zahire küpleri: Kiler veya zahire odasında bulunan Zahir küpleri, bulgur, un gibi gıda maddeleri saklanırdı. Saklanma amacı ise, nem, rutubet, küf ve bilhassa uzun vadede böcek, böcü börtü, kurtlanma ve haşere ve farelere karşı korunması amacıyla kullanılırdı. Çeşitli boyda ve renk renktiler.

Daha büyük ebatlı toprak küplerde ise; Rençberlikle uğraşan çiftçi ailelerin evlerinde tohumluk arpa, buğday, mısır, haşhaş gibi tahılların ve tohumların kışın muhafaza edildiği insan boyunu aşan küplerde bulunurdu.

Eski dönemlerde gelme kalma antik şarap küpü ve ever'de değerli ziynet ve eşyaların muhafaza edildiği altın küpünü de unutmamalıyız.

Gelişen teknoloji ile birlikte endüstriyel üretim kap kacak, cam, metal ve naylon plastik kapların artmasıyla kilden yapılan pişmiş toprak kaplara olan ihtiyaç neredeyse hiç kalmadı denilebilir. Evlerde saklama alanı olarak, buzdolapları, derin dondurucular, ve mutfak dolaplarının kullanımıyla birlikte küpler tarih oldu. Şimdi işyerlerinde, evlerde aksesuar olarak kullanılmaktadır.

Günümüzde küpleri, yatık testileri, çömlek ve güveçleri imal eden geleneksel bir el sanatı olan çömlekçilik giderek kaybolmaya yüz tutmuştur.

Fotoğrafta; Ilgın Lala Mustafa Paşa Külliyesi Han bölümünde artık dekor amaçlı kullanılan büyük ebatlı bir küp görülüyor.